Livre III - Vie abrégée de S. Gwennolé en vers latins

Item incipit de recapitulatione eorumdem librorum tertius,
per heroicum metrum compositus.

I. - De nobilitate Britanniae.

Copia maternam genuit cum germine rerum
Tellurem, noto antiquam cognomine dictam
Orbe Britannorum in toto ; verumtamen ordo
[Fol. 115] Non idem aequali moderatus lance retentus
Legem inde infectus mox rniscuit ecce priorem.
Clara huic soboles, clade propulsa maligna,
Acta freto terram rate transportatur ad istam
Ancipitem fugiens duro cum dente macheram.

II. - De Fracano.

Vir fuit antiqua magni de stirpe Britonum
Exortus meriti, devectus rura Fracanus
Cum sociis paucis Latii. Hic proprii cespitis, ora
Peste tegente adamata, relictor habetur, et apte
Armoricum sese locat in gremium, atque deinde,
Non parvo silvis fundo aspris ipse reperto,
Cum geminis tutus jam fixum matreque natis,
Coepit habere locum modo cujus nomine dictum.

III. - De tercii nati exoptatione.

Tercius inde quidem natus speratur haberi,
Trinae atque expresso summae Deitatis honore
Quem laeti poscunt precibus votisque parentes,
[Fol. 115 v°] Telluris propriae custodem semper habendum.
Ast uterum genitrix cum senserat Alba tumentem,
Nuntiat ipsa viro ; tum pernix fama per omnes
Dispergit notos veniant spectare triumphum.
Quem cuncti natum dicebant Uuinualoeum.

IIII. - De horibili visione.

Nec mora, terribili concussus corda pavore,
Hunc dum vellet habere paterna talenta sequentem,
Terretur genitor, prosternitur atque subactus
Ipse solo imperio terrente Tonantis, et inde
Supplex rennuerat qui unum servire Tonauti
Tradere, nunc natos jam cernitur ipse daturus
Ternos sacratos tibi, Christe benigne, futuros,
Agne sacer, comites fulgens in vertice Sion.

V. - De turbine in itinere.

O felix via per quam vos conscenditis alma !
Magne pater, pueri magno cum munere curris,
Grandevumque, puer, solaris, sancte, parentem.
[Fol . 116] Summe senex, sanctum susceptum suscipe natum ;
Alme puer, sanctum pronus venerare magistrum ;
Magne parens, magni corda scrutabere doni.
Optime, cur remorare, Fracane ? tua hostia sumpta est.
Tu bene, sancte Budoce, virum comitabere dictu.

VI. - De primo ejus signo.

Forte fuit notus orandi gratia, dictus
Visendusque locus : huc cum properare Budocus
Devolus voluit, quidam tribuisse maligno
Jussibus haut aptis aditum narratur, et ipsum
Denique, mox fracto crure, aspera poena secuta est.
Hunc mestum ut vidit fratresque sibi glomeratos,
Usque modo absconsus apparet Uninualoeus,
Teda quia accensa potuit non ferre tenebras.
O magnumque tui ad meritum laetare, Budoce.

VII. - De ejus ammirabili predicatione.

Tempore sub tanto precurrit gratia (donum)
Aevum precelso tenerum in puero, meritisque
[Fol . 116 v°] Repletus fulget. Victum tribuendo sacratum,
Pascendas nutrit animas, et in orbe revisas
More legit, dictans solidat, solatur et auget ;
Dum instabilem minui cernebat, semper in aevum
Mansurum praebet victum. Sic corda minorum
Saucia mellitis pascebat mitia dictis.

VIII. - De caeco curato.

Rursus et aegroto tribuisti lumina caeco,
Sancte puer. Nam cum languentum turba jacentum
In porta consistere contemplatur, et ipse
Exanclans medius precelsi oracula Christi,
Ecce susurro fremens discurrit frivola fingens.
Ipse tamen patiens perduris mitia reddis ;
Expertem visus ditasti lumine ductum,
Quo dux alma fides viguit cum simplicitate.

IX. - De ejus sorore.

Tu quoque, germana, sensisti munus herile
Fratris cara tui, propulsa morte tenaci.
[Fol. 117] Perditus est oculus veloci praepetis ausu ;
Redditus en iterum, Christi veniente ministro.
Quantus erat mestum luctus gemitusque parentum,
Cum vacuam cernunt, evulso lumine, frontem !
Ereptumque vident cum, secto ventre volantis,
Rursus more suo positum, quae gaudia pulsant !

X. - De discipulo curato.

Fortunate puer Tethgone, sopore sopitus,
Callida versuti non noscens facta chelidri,
Ad talem curris preclarum rite magistrum,
Ostensumque pedem, cum toto corpore tensum,
Deposcis tabe eripier grassante veneno.
Vulneris hic causae quaequae sit origo proposcit,
Condita quippe nequibunt inde tecta mederi,
Aspersusque viges lympha, serpente perempto.

XI. - De pastore ovium.

Egregia est virtus non pretereunda referri,
Custos quam pecudum meruit Quonetheti adipisci.
[Fol . 117 v°] Custodem clauso sternebat densa caligo
Limine jam lucis, mixto ymbribus aere toto,
Erectusque caput, lyrcos circumdare vidit.
Anxius et tremulo quassatus corda pavore,
Auxilium sancti deposcit Uuinualoei,
Nec remoratus opem hic quoque venit ferre roganti.

XII. - De concursibus equorum.

Pompa ducum fuerat velocum cursus equorum,
Riuali, Fracani quoque, deindeque condita cursus
Cujus mensura in qua qui velocior esset
Monstretur. Subito, ceu pernix altus equorum
Aut aquilae accipitrisve volatus, cursus habetur.
Sed puer increpitans qui sedit terga cavalli,
Lapsu prostratus, moritur. Mox sed redivivus,
Cernitur adstare pedibus, sancto adveniente.

XIII. - De Patricio per sumnum viso.

His ita completis, magno dum fessa labore
Membra soporifluae modicum deflexa quieti
[Fol . 118] Aptasset, somno huic clarus presso leviori
Presens in vultu niveo comparuit ecce
Ore micans quidam roseo, ac primum : « Hic vir hic, » inquit
(Sermonem exorsus), « quem quaeris habere magistrum.
Fluctivagare tuam sanam jam desine mentem ;
Nomine nam dicor cernis ut rite Patricii.
Ignotos ponti rurisque scindere fines
Noli, sed notis patriae remanebis in istis
Finibus, atque tamen, undenis fratribus auctis,
Hinc ibis ; solium quo Christus conditor almus
Monstrabit, luce radiatum semper habebis.
Preditus es libris, non nescio, frater, in almis :
In his pervivax meditare. Patronus et almus
Non tibi sanctus deesse putetur amore Budocus.
Formula sed nostri longe non distet ab ore.
Haec postquam nitido dicta exposuisset ab ore
Predictus sanctus, rutilanti luce, cucurrit
Ad sanctum mox Uuinualoeus facta Budocum
[Fol. 118 v°] Omnia narraturus, quo solus requierat.
Quid moror ? Utrisque hinc, postquam data copia fandi est,
Insertis rithmo brachiis pergit sociorum
Cum dicto laetus, à tali ter benedictus,
Ingenii preclaris nutritore nitentis.

Explicit libri primi recapitulatio. Hic incipit secundi.

Hactenus in tenero quid fecerit ecce notavi
Aevo ; nunc vero in maturo facta canemus
Quaeque peregit, jam caeles in corpore versans.

XIIII. - De egressione atque transitu ejus per pagos
Domnonicos et de loco invento.

Postera jamque dies Eoi rutilabat ab ortu
Sideris, Oceanum cnm afflarat ab ore profundum,
Auxilio Christus fisus, quo verteret inde
Non gnarus, sed quo Christus conduceret auctor,
Egreditur nitidus clarum mirabilis ordo
Et chorus astrorum callem carpens benedictum,
[Fol. 119] Non illum pedibus solum qui carpitur almis
Sed morum gradibus, et rura per ampla profecti
Domnonensia, divini verbi comitante
Semine fructifero, pascuntur famine claro.
Est locus antiquus, refluo ponto undique septus ;
Rupibus omnem ad ventum est hic porrectus acutis
Hunc Thope compellant veteri cognomine Pygiam.
Huc, iteris longo fessi ex ardore, feruntur ;
Hic quoque precelsus inerat colles, et in isto
Consuerant fratres collata referre sedendo.
Istinc conspicitur silva gemmata decore,
Amnem trans fluvium quem dicunt nomine Magnum,
Oceano et refluo perfusum marmore pontum,
Ad quam mox properare volunt. lmmobilis ille
Sed nulla ratione nequiverat inde moveri,
Donec, veridici monitu tactus bene Flatus,
Consensu tandem concepto, castra relinquens,
Ignotas rudibus calcarit gressibus algas.
[Fol. 119 v°l Ast, veterum ex dictis, si mira hic fecerit acta,
Nescimus omnino ; sed quae radice tenentur,
Sculpere sola quidem et nunc condere facta probamus.

XV - De maris divisi transitu.

Ternis jam solis fulgor radiatus in horis
Laxatis velox frenis currebat equorum,
Curn subito fratrum scandebant agmina collem.
Sanctus ad hos dixit : « Nunc vultis pergere ad illam
Tellurem, fluvium ultra vobis quae jacet ? » Aiunt :
« Sic tua noster erit sensus ceu, sancte, voluntas. »
Ille dehin, baculi converso cuspide pontum
Percutit, atque globum socium per litora ducit.
Fissa, alternatim junctis sacris bene dextris,
Pendula militibus parebat lympha beatis.

XVI. - Item de situ ejusdem loci et de aquae petitione.

Est in secessum vallis conclusus opacus
Densae, solis ad ortum. Hic perspicuus paradisus
Floribus vernificis redoleverat, atque benignis
[Fol. 120] Una cum sociis huc delatus habitavit.
Fratribus inde quidem poscentibus ipse ministrat
Largifluam ubertim lympham ; sed gaudia tanta
Post sitim ingentes praebent mirabile laudes,
Egregium et sancto post hoc mirabile donum.

XVII. - De fantasmate diaboli.

Tempore non longo transacto, fertur inesse
Luctamen saevi variis delusibus actum
Serpentis stolidi, millenis flexibus ortum,
Adversus sanctum ; sed sacris condita libris
Spicula versuto transjecit ab ore profundo,
Et tanta aggreditur dictis atque increpat ultro :
« Quisquis es, adversus qui nostra ad moenia tendis,
Effuge. Quid venias ? Jam istinc et comprime gressum.
Sanctorum hic locus est per tempora cuncta sacratus. »
Ab his prostrata discedit daemonis atri
Atra lues, foedos eructans ventre liquores,
Saucius et Loetheis se mox commiscuit undis,
[Fol. 120 v°] Cocyti stagna alta petens Stygiamque paludem.
Turbidus hic coeno vastaque voragine gurges
Aestuat, atque omnem Cocyti eructat arenam.
Portitor has horrendus aquas et flumina servat,
Terribili squalore niger, cui plurima mento
Canities inculta jacet ; stant lumina flammae ;
Sordidus ex humeris nodo dependet amictus,
Et ferruginea subvectat corpora forma.

XVIII. - Quomodo a vicesimo aetatis suae et primo vixerit
anno, et de vestibus ejus cilicinis.

Qualia maturis per tempora vixerit annis
Hinc canere incipiam, repetens ab origine prima.
Nam, cum septenos ter ducere noverat annos,
Aeclesiae residens septis non agnitus ipse est.
Quinquies intentus sed denos dicere psalmos
Ter, crucis in modulo, aut fixus flexisque genuclis
Consuerat, iratus nec instabilisque videri.
Omnia quae sanctum peragunt in corpore nectit.
[Fol. 121] Ex hac ergo die caulam qua condere sanctam
Coeperit, haut lini lanaeve indutus amictu est,
Pelliculis caprae sed vestis texitur aspris ;
Hac quoque contentus tam nocte dieque manebat
Pro bysso et serico. Geminis stabilire lapillis.
Sacrum cum pedibus caput apte sueverat, atque,
Si quando ingrueret somnus, se aptare gravatus
Inde thoro crine strato durisque lapillis.

XIX. - De ejus cibo.

Aescas haut prebent cerealia farra diurnas,
Ordea sed tenues huic prestant fortia victus,
Mixtaque cum cinere longa jejunia frangunt,
Aequato propensae tali pondere librae.
Pulmentumque sibi ex lympha commixta farina est,
Aut holerum trusis conditum viribus ipsis.
Caseus sollemnem prebet per fercula lucem,
At quosdam sumit magno pro munere pisces.
Nullam quadrupedum aut volucrum carnem capit ipse,
Nec inpinguatum ex illis quid sumpsit in usum.

[Fol. 121 v°] XX. - De genere potus ejus.

Pocula prebebant silvestria dona propensa.
Haec, cum magnus huic fortissimus ardor inesset,
Grata fuisse magis perhibent, nec dulcia mella
Vinaque, humanum quae sensum evertere possent,
Degustare illi libuit ; saevum quasi morbum
Sed vitare magis placuit, cunctisque secutis,
Sed cum magna quidem cernit excedere vires
lllius humanas onera modo temporis hujus,
Consilio prudens, hac disponit moderator
Vivendi normam bene Ludouuicus habere
Preclari eximiique patris juxta Benedicti
Taxatum liquido et summo moderamine scriptum.

XXI. - De ejus contemptativa oratione.

Hic quoque precipue precibus operam dare suevit
Devotus, fratrum commissa caterva suorum
Quamvis in arte obtemperet, atque beatus Olymphi
Ardua jam liquidi cupiebat rura videre.
Corporis aegroti vinclis jam regna solutis
[Fol. 122] Coelica cum turmis gaudet conscendere claris,
Summus cum sociis ubi Christus presidet agnis.
Sed, ne ferre gregem videatur inesse molestum,
Auxilio fisus Christi omnia rite regebat.
Plurima vectantur languentum corpora, cunctum
Sed sanum magno rediit eum munere vulnus.

XXII. - De Gradloni regis memorata allocutione.

Interea regis fama circumvolat aures,
Moenia qui sceptri regnabat condita celsi,
Amplum cui suberat, producto limite, regnum.
Gradlonum sat jam cecini sanctumque Rihocum ;
Cornubia aegregia steterat ut jam inclita laude,
At sub fasce gemit duro subpressa labore.

XXIII. - De matris Rihoci suscitatione.

Tu quoque virtutis sensisti munus herilis,
Cujus cara parens pressa languore refertur.
Nuntius ad sanctum narrabat facta Riohocum,
Ille dehin sancto referebat missa magistro.
[Fol. l22 v°] Eximius pastor Christi mandata monebat
Esse sequenda magis, jam corpora mortua condi
Quosque jubet patria ; sed cum differre nequiret,
Convictus precibus tum tandem pergere jussit.
Mox, puero comite, contentus pergere coepit.
Ingressum juvenis funebria cymbala pulsant ;
Hinc gemitus cari mortis planctusque recedant
Iste jubet. Nam mox discedere fecit amicos,
Fundit aqua comite extinctum gelidumque cadaver.
At mox, ceu somno leviori tincta, redibat,
Per dextram sublata sati sanctique magistri,
Tartareis fuerat quae jam submersa baratris,
Laetaque servitiis placuit Christo optima sanctis.

XXIIII. - De tribus Catmagli filiis et quarto in scapha relicto.

Hoc quoque tres fuerant Catmagli tempore nati,
Ex raptis hominum viventes ordine iniquo,
Fasque nefasque simul aequali pondere pensant.
Omnia quae per vim possent furtumve trahebant;
[Fol. 123] Quanta nocere valent, non tantum parcere norunt,
Sed tamen illa magis delectant rapta rapinis,
Laedentesque malo congaudent vivere furto.
Cunctaque congeste arbitrantes culta monetae
Istic haberi hujus regionis conglomerata,
Denique consilio abdita septa effringere aborto
Invadunt avidi, diri ceu more leones.
Area sed fratrum, modica retineos alimenta,
Ingressis aperit mox sponte serata malignis,
Propterea elati saccos replere parabant,
Luceque perfusi corrumpunt foedera noctis,
Egressosque dehin mox ultio magna secuta est.
Unius infracta, collapso corpore, coxa est,
Alter amat fletus, immoto corpore fixus.
Tercius haut longe discurrit, lumina caecus ;
Quartus et ingentem detrudit palmula pupem.
Interea sanctus nocturnans Uninualoeus
Fratribus haec tantis raptaque et furta revelat,
At, cum lucifluus spargebat lumina Phoebus,
[Fol. 123 v°] Hortatur socios clara de voce benignus,
« 0 fratres, dicens, carique michi, tribuamus
(Nonne fuit tempus ?) solamen egentibus aptum. »
Hoc dicto, pergens confestim visitat aegros,
Carcere contrusos, et peste metuque ligatos.
Corporis hos curat morbis (quid demoror ?) atque
Arentes animos divini aspergine verbi
Rorat, et aegregios Christo facit esse colonos.
Se quoque disjungi haut patiuntur ab ore magistri,
Per quem perpetuis laeti fulsere coronis.

XXV. - Quod nemo in eodem sancto loco poterat mori.

Mors dira evelli potuit, haut fessa senectus,
De sancto coepisse locum quo condere dicunt,
Angelicos istic quia conspexisse feruntur
Conspectus, roseo tinctos cum veste colore
Preclaro, nivea bysso, coccoque retexta.
Mors etenim regnare nequibat lux ubi regnans
Permanet alma, quia hic qui conspexisse fatentur
Angelicos vultus non desunt tempore prisco.
[Fol. 124] Exhinc ergo senes cogebant tollere castra
Haut longe, extorta sed quantum findere funda
Calculus aeris hoc spatium detrusus habebit.
Hic iterum nova figere castra et condere placat,
Istic atque novus contemplatur paradisus,
Ex suavi prisci rivo fontisque novelli
Diluvio fusus claro ; hic ergo responsum
Angelicum primo maturas condere messes,
Atque novos pulchra messoris falce maniplos
Colligere hinc habuit, transacto fine pruinae,
Laetus ubi agricola cum laetis gaudet amicis.

XXVI. - De muliere cecitate erepta.

Haut tibi parva salus, dum haec plurima mira geruntur,
Mulier, subito cui lumina rapta fuerunt.
Pulcrior electis nam dum comitata choreis,
Et miris formae nitidae ditissima gemmis
lncedis, Domini presentis dira flagella,
Nec frustra, Domini flectis sub verbere Christi.
Divitias large tenues appendis, ut ipsas
[Fol. 124 v°] Inter Christicolas capias sine fine repensas,
Quo lux alma viget, quo summi gratia Christi,
Aeterno vernus ubi fulget sole refulsus
Campus conspicuus et florido odore repletus.
Orba quidem mundo, sed non es lumine vero ;
Mundo nam privaris, Christo semper adheres.
His igitur verbis demissus nuntius aures,
Astrigeris subvectus equis per inania longa,
Personat : « O mulier, voces donaque recepta
Grata Deo Domino constant per cuncta superno.
Magna fides meruit quod simplex prona poposcit ;
Hinc adeas sanctum fidenter Uuinualoeum,
A quo perspicuum capias hunc munere visum :
Corporis adjecto et mentis ditabere dono. »
Nec pIura effatus teneris se miscuit auris.
Haut mora, cum prima rutilat aurora diei,
Surgens, cum sociis natoque viam carpebat.
Ventum erat ad sancti lucentia culmina tecti,
Egregiis merito donorum culmine tignis,
[Fol. 125] Omnia quaeque sibi suggesta referre paravit.
Sanctus ad haec dicto respondit famine sancto :
« En Domini famula ; Cbristo tribuente, revisa
Haec poterit capere. » Atque oculos contingere dextra
Curavit, placidamque hausit in munere lucem,
Atque domum repedans, grates Domino referebat,
Grataturque videns quae nuncia fama ferebat.
Ediscens propius longe quae gesta tenebat.

XXVII. - De ejusdem sancti obitu ab angelo prenuntiato,
et quomodo e corpore translata sit ejus anima.

Cumque seni placida speratur adesse potestas,
Multiplicesque hujus angoris duceret orbes,
Actus et miros fecisset viribus almis,
Victor et armatus mercedem spectet agonis,
Angelus, e clari descendens culmine caeli,
Densos inter somnos rumpit verba quietos :
[Fol. 125 v°] « O custos vineae, premissos ante racemos
Tanta sequere habiturus vitis praemia, summos
Post sudores atque aestus pluviasque malignas.
Optima namque die prestatur crastina merces,
Et caeli janua et sceptri tibi panditur aula.
Ante diei mediam sumetur corporis horam
Vitalis flatus et summam scandet in arcem.
Summus erit ductor stellato tramite Christus.
Quin age, pernicius custodi mitte novellam. »
Dixerat, et niveis prepes se corripit alis.
Ergo dehin sanctus collectis Winualoeus
Replicat ore micans sociorum coetibus almis.
At fratres humili deposcunt voce moneri
Cujuscumque ducis deberent esse sequaces.
Ille tamen : « Dulce cujus mel fluxit in ore
Succus et absintii, hunc vobis preponite talem. »
Interea, dictis dum condunt talia sacris,
Tercia, more suo, ducebat signa Phoebus.
[Fol. 126] Vestibus hinc sacris indutus corpus in albis,
Panem dona Deo sacrum vinique liquorem
Offert, atque animam his firmatus corda sacratis,
Binis annixus monachis, altaria citra,
Cum Christo comite, psallentia verba remisit,
Inter et angelicos gaudet habiturus honores.
Mars et Nonarum carpebat forte dierum
Quintum, dum sanctus vectatur in aethera plenus
Virtutum, studiis et morum ex aggere fultus,
Corporis intactus gemitu atque dolore ; sed almis
Jejuniis Paschae denis quater ipse diebus,
Conscendit celsum trans nubes victor Olimphum.
Quarra gerens globulum feria tum tempore primum
Lucem per terras spargebat candida cunctas,
Et caeli medium sol claros scanderat axem,
Cum sanctam Domino commendat corpore vitam.
Discipuli studio electi condere magistri
Corpus, honore suo dignum fulcire sepulcro,
[Fol. 126 v°] Laudibus aut ymnis reboantabus, apta canentes
Cantica precelso et dicentes dulcia Christo.

Explicit liber tercius Vitae sancti Winualoei.